Toegang tot zorg in gevaar: ‘Gaan richting een tweedeling in de zorg’ 

De zorgkosten stijgen hard. In 2022 stegen de totale zorgkosten met 6,3% ten opzichte van het jaar daarvoor. En DSW kondigt de grootste premiestijging ooit aan. Niet alleen de kosten van het basispakket van de zorgverzekering, ook de kosten van langdurige zorg nemen toe. Zo vraagt zorg verhoudingsgewijs een stijgend aandeel van ons totale inkomen. Betaalbaarheid is niet ons enige probleem. De arbeidskrapte in de zorg neemt ook alsmaar toe, hetzelfde geldt voor de werkdruk onder werknemers. In de coronatijd hebben we geapplaudisseerd voor zorgpersoneel. Er zijn gesprekken gevoerd over verbetering van de arbeidsvoorwaarden en verlaging van regeldruk, zoals de administratieve last. Maar dat heeft geen effect gehad. Vandaag de dag kampen zorginstellingen nog steeds met personeelstekorten.

De gevolgen van de krapte zijn al voelbaar. Probeer – als je net verhuisd bent naar een nieuwe stad – maar eens een huisarts of tandarts te vinden. Om nog maar te zwijgen over de geestelijke gezondheidszorg (ggz). De wachtlijsten zijn daar zo lang dat het niet vreemd is als je pas over negen maanden aan de beurt bent. Ook in andere vormen van zorg zijn wachtlijsten aan de orde van de dag. Van ziekenhuizen of zorginstellingen tot en met keuringsartsen bij het UWV; de krapte is overal merkbaar. 

Dit zorgt voor een groei aan alternatieven. Had je vroeger privéklinieken voor alleen knieoperaties; inmiddels zien we een toenemend aantal privéklinieken voor allerlei behandelingen. Nu worden behandelingen in die klinieken vaak gefinancierd vanuit de basisverzekering. Maar de druk op het betaalbaar houden van de basisverzekering neemt toe en ligt daarnaast politiek gevoelig. De kans is aanwezig dat de basisverzekering zich meer zal richten op de reguliere zorg en dat men zich aanvullend zal moeten verzekeren voor private initiatieven. Met als gevolg dat deze zorg in de toekomst alleen nog maar toegankelijk is voor de ruimere portemonnee.

Ik vrees dat vooral werkgevers hier de gevolgen van zullen voelen. De combinatie van arbeidsmarktkrapte, oplopend verzuim en verschralende toegankelijkheid van de zorg leidt voor hen tot een gevaarlijke cocktail. Maar ze hoeven hun lot niet passief af te wachten. Sterker nog, dat is het laatste wat ze moeten doen. Uit één van onze werknemersonderzoeken, Health on demand, blijkt dat werknemers na de huisarts naar hun werkgever kijken als het gaat om wie een rol speelt in hun gezondheid. Werkgevers moeten zich naar mijn idee gaan buigen over de vraag hoe ze werknemers kunnen helpen als een ruimere portemonnee nodig is om het te financieren.

Neem als voorbeeld het fenomeen burn-out, een woekerende oorzaak voor stijgend verzuim. Tegelijkertijd heeft de reguliere zorg er geen adequaat antwoord op, in ieder geval niet binnen redelijke termijn. En dat kost werkgevers onnodig geld. Hier ontstaat een vraag naar particuliere initiatieven. Die kosten worden niet gedekt door de normale zorgverzekering. Is het beter als werkgevers deze kosten op zich gaan nemen? Ze willen immers dat hun werknemers weer zo snel mogelijk gezond en fit aan het werk kunnen. Een andere mogelijke oplossing is het kopen van aanvullende verzekeringspakketten die de particuliere initiatieven wel vergoeden. Dit soort ontwikkelingen herkennen we vanuit de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

Zorg op kosten van de werkgever klinkt nobel, maar er schuilt een groot risico in: de kans op een tweedeling in de zorg. Wie werkt voor een ‘draagkrachtige’ werkgever die de extra zorgkosten vergoedt, krijgt sneller en makkelijker de zorg die nodig is, dan werknemers van bedrijven die dat niet kunnen betalen. ‘Tweedeling’ is wel gelijk zo’n beladen woord. Mensen schrikken ervan. Toch kunnen we er, gezien de ontwikkelingen, niet omheen dat er stappen gezet moeten worden om de zorg toegankelijkheid én betaalbaarheid te houden. De eerste stap is betere arbeidsvoorwaarden voor personeel in de zorg. Het moet aantrekkelijk blijven om in de zorg te werken.

Maar we ontkomen er ook niet aan om als maatschappij anders naar zorg te gaan kijken. We kunnen niet langer weglopen van het maken van keuzes. Daar waarschuwde het Zorginstituut ook al eerder voor. Is het te verantwoorden om ‘opa Kees’ nog een nieuwe heup te geven, als de oncoloog weet dat de levensverwachting van ‘opa Kees’ nog hooguit zes maanden is? Het kan technisch en het is verzekerd. Maar is het zinvol en passend? Natuurlijk kan het antwoord anders zijn als het joúw opa Kees is. Dit zijn ethische dilemma’s waar je liever niet over nadenkt. Maar we zullen praktisch wel moeten.